کلیه
کُلیه یکی از اندامهای درونی بدن انسان و برخی دیگر از جانداران است. کار کلیه تصفیه خون از مواد زائد و دفع متابولیتهای بدن میباشد جالب است بدانید انسان میتواند با ۲۰% کلیه هایش زندگی نسبتاً سالمی داشته باشد.
آناتومی کلیه
کلیهها یک جفت عضو لوبیایی شکل و قهوهای رنگ میباشند که در طرفین ستون فقرات و در موازات اصلی مهره ۱ تا ۳ کمری قرار دارند. کلیه راست اندکی پایینتر از کلیه چپ قرار دارد. کلیهها در انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاق قرار دارند. وزن هر کلیه در بالغین ۱۵۰ گرم میباشد و اندازه آن تقریباً با مشت بسته برابر است. حالب، ادرار نهایی را به مثانه میبرد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. کلیه از کپسولی پوشیده شده است تا از آن، محافظت شود.
وظایف کلیه
یکی از اصلیترین وظایف کلیه بیرون راندن مواد زائد تولید شده بر اثر متابولیسم یا خورده شده، میباشد. کنترل حجم و ترکیبات مایعاتبدن نیز از کارکردهای کلیه میباشد. قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریباً تمام الکترولیتهای بدن بر عهده کلیهها میباشد.
کلیهها مهمترین وظیفه خود را با تصفیه پلاسما و برداشت مواد از فیلتر، بسته به نیازهای بدن انجام میدهند. کلیههای با دفع مواد ناخواسته به توسط ادرار بدن را تمیز کرده و مواد مورد نیاز را به خون بازمیگردانند. دفع محصولات زائد متابولیسم که در بدن نیاز نیستند، عمدتاً بر عهده کلیهها میباشد. اوره، کراتینین، اسیداوریک، محصولات نهایی تجزیه هموگلوبین و متابولیتهای هورمونهای مختلف از این دسته میباشند.
چگونگی انجام کار کلیهها
۱- خون از طریق سرخرگ از قلب به کلیه وارد میشود.
۲- خون با گذشتن از میلیونها صافی کوچک (گلومرولها)، تمیز میشود.
۳- مواد دفعی از طریق میزنای (حالب) عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع میگردد.
۴- خون تصفیه شده از طریق سیاهرگها به جریان خون بر میگردد.
۵- هنگامی که مثانه پر از ادرار میشود از طریق پیشابراه (میزراه) ادرار از بدن خارج میشود.
کلیهها هر ۲۴ ساعت جمعاً حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون بازمیگردانند. حدود ۲ لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع میشود در حالی که باقیمانده یعنی حدود ۹۸ لیتر به بدن بازمیگردد. ادرار دفع شده تقریباً ظرف مدت ۱ تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره شده است.
بهداشت کلیه
سالانه افراد بی شماری در سراسر جهان به بیماری حاد کلیه مبتلا میشوند. اما هنوز اکثر مردم چیزی دربارهٔ این بیماری - که تا زمانی که خیلی پیشرفته میشود و خودش را نشان میدهد - نمیدانند. همانند بیماری قلبی، بیماری کلیوی نیز یکی از مشکلات خاموشی سلامتی است که هیچ علائم یا نشانهای در مراحل اولیه از خود بروز نمیدهد. نارسایی کلیوی تا حدودی خفته است زیرا فردی که دچار اوره یا فشار خود بالا است امکان ابتلا به بیماری کلیوی را دارد، شاید به ظاهر مشکلی در کار نباشد اما اگر در تغذیه یا روند درمان کمکاری شود امکان ابتلا به نارسایی کلیوی شدت مییابد. از هر ۱۰ نفر یک نفر در معرض ابتلا به بیماریهای کلیوی قرار دارد که بهداشت جهانی میگوید بین ۵ تا ۱۰ برابر این آمار، بیماری خفته کلیه وجود دارد.
نمود بیماری
در واقع بیماری زمانی نمود پیدا میکند که عملکرد کلیه کاهش پیدا میکند یا متوقف شود. به همین دلیل است که پزشکان سعی دارند با آگاه کردن مردم دربارهٔ این بیماری و روند آن شانس خود را برای جلوگیری از عدم عملکرد کلیه و نهایتاً مرگ افراد افزایش دهند. کلیههای سالم با تولید ادرار، خون بدن را از فضولات و مواد سمی پاک میکنند. آنها میزان «فلوید» بدن را تنظیم میکنند و احتیاج به موادغذایی مثل سدیم، کلسیم، پتاسیم و فسفر دارند. علاوه بر این کلیههای بدن هورمونهایی ترشح میکنند که باعث تنظیم فشارخون، ساخت سلولهای خونی قرمز رنگ و مستحکم شدن استخوانها میشود. اکثر کلیهها عملکرد خوب و درستی دارند، اما گاهی اوقات کلیهها توانایی خود را در خارج کردن «فضولات و فلویدها» از دست میدهد که باعث میشود میزان این مواد خطرناک در بدن افزایش پیدا کند. چنانچه این موضوع معالجه نشود، ساخت مواد سمی، فلوید اضافی و میزان مواد معدنی خطرناک در بدن باعث مرگ میشود.
انواع بیماریها
۱) بیماری کلیوی حاد یا نارسایی حاد کلیه: وقتی که ناگهان کار کلیهها متوقف میشود.
۲) بیماری کلیوی مزمن (کهنه) یا نارسایی مزمن کلیه: در این نوع رشد این پروسه و روند بیماری در طی چند ماه یا حتی چند سال طول میکشد و چنانچه درمان نشود، میتواند باعث از کار افتادن یک کلیه یا هر دوی آنها شود. نشانهها و علائم هر نوع بیماری بستگی به شدت آن دارد. بیماری نوع اول اغلب پس از یک عمل جراحی پیچیده یا یک ضربه یا آسیب جدی رخ میدهد که علائم آن مثل جمع شدن فلوید، خونریزی داخلی، سرگیجه و حالت کما به طور یک دفعه و ناگهانی خودشان را بروز میدهند که خوشبختانه در بسیاری از بیماران با درمان مناسب کلیهها به وضعیت طبیعی یا نزدیک به آن بازمیگردند. بیماران مبتلا به بیماری کلیوی مزمن، معمولاً با کاهش دائمی عملکرد کلیهها مواجه میشوند که بیماری فشار خون و دیابت از رایجترین دلایل آن است. درحقیقت بیش از ۴۰ درصد بیمارانی که به بیماری دیابت نوع یک مبتلا هستند، دچار بیماری کلیه مزمن نیز خواهند شد. چنانچه بیماری دیابت کنترل شود، احتمال ناراحتی کلیه کاهش پیدا میکند.
نحوه درمان بیماران کلیوی
نحوه درمان این بیماران بستگی به درجه بیماری و میزان پیش رفتگی آن دارد و در مراحل اولیه با تجویز داروهایی خاص قابل درمان است، اما در مراحل حادتر و انتهایی این بیماران به «دیالیز» منظم یا حتی پیوند کلیه نیاز دارند. در دیالیز از دستگاهی استفاده میشود که محصولات اضافی و فضولات و فلویدهای اضافه را از خون بدن خارج میکند و آن را تصفیه میکند. دو نوع دیالیز برای این بیماران وجود دارد، در نوع اول آن که HD نامیده میشود، بیمار هفتهای سه مرتبه یا بیشتر باید به مرکز دیالیز برود و تا اتمام درمان به ماشین مربوط به دیالیز وصل باشد. اما نوع دوم آن که PD نامیده میشود، معمولاً هر روز انجام میشود که در این روش با استفاده از لولهای که هنگام پیوند کلیه در قسمت نیم تنه بالای بیمار قرار دادهاند فضولات و مواد سمی از داخل کلیه انسان خارج میشود.
نگه داری از کلیه
۱) فشار خون خود را همیشه کمتر از ۱۲۰ روی ۸۰ نگه دارید. ۱۲۰/۸۰
۲) چنانچه به بیماری دیابت مبتلا هستید، حتماً تحت نظر پزشک باشید و سعی کنید آن را کنترل کنید.
۳) رژیم غذایی مناسب و مغذی داشته باشید و حداقل روزانه ۵ وعده از میوه جات و سبزیجات استفاده کنید.
۴) مراقب کلسترول خون خود باشید.
۵) سیگار نکشید.
۶) روزانه بیش از ۲/۴۰۰ میلیگرم سدیم (نمک) مصرف نکنید، یعنی تقریباً معادل یک قاشق چایخوری.
۷) حتماً روزانه زمانی را به ورزش اختصاص دهید.
۸) حتماً سالی یک بار برای معاینه کلیههای خود نزد پزشک بروید.
۹) همه آزمایشهای مربوط به کلیه را که پزشک شما لازم و ضروری میداند، انجام دهید.
۱۰) چنانچه دچار عفونتهای کلیوی یا مثانه شدید نزد پزشک بروید که از علایم آن ادرار همراه درد یا سوزش، کدر و قرمز رنگ شدن رنگ ادرار، تب و لرز شدید، کمر درد یا درد در دو طرف دندههای بدن است.
۱۱) تا میتوانید آب بنوشید. روزی ۶ تا ۸ لیوان
۱۲) از مصرف خودسرانه داروها بپرهیزید؛ زیرا اغلب مواد دارویی از کلیه جذب میشوند (مواد نیروزایی که افراد بدنساز استفاده میکنند به شدت به کلیه و به اندامهای دیگر آسیب جدی در صورت مصرف مکرر وارد میکند)
سه وظیفه اصلی کلیهها
۱- کلیهها آب بدن را تنظیم میکنند: برای اینکه بدن شما بدرستی و به نحو مطلوب فعالیت کند لازم است که دارای حجم مناسب آب باشد. یکی از مهمترین وظایف کلیهها برداشت آب اضافی یا حفظ آب بدن در موارد ضرورت میباشد.
۲-کلیهها مواد زائد را برداشت میکنند
بسیاری از مواد در خون و مایعات بدن باید در اندازه مناسب وجود داشته باشند تا بدن به درستی عملکرد داشته باشد. برای مثال: سدیم و پتاسیم مواد معدنی هستند که از مواد غذایی بدست میآیند. این مواد معدنی برای سلامتی لازم هستند اما باید در حد معینی نگهداشته شوند. زمانیکه کلیهها بدرستی فعالیت کنند، مواد زائد از بدن داخل ادرار ترشح میشوند همچنین کلیهها در تنظیم سایر مواد معدنی در بدن مانند: کلسیم و فسفر که برای تشکلی استخوان لازمند، کمک میکنند مواد زائد مانند: اوره و کراتی نیز باید از بدن خارج شوند. اوره و سایر مواد زائد زمانی که بدن پروتئینها مانند: گوشت را تجزیه میکند، تشکیل میشوند. کراتی نین یک محصول زائد عضلات است. اگر فعالیت کلیهها کاسته شود، اوره و کراتی نیز در خون افزایش مییابند بسیاری از محصولات زائد اگر از مایعات بدن جدا نشوند برای بدن سمی هستند برای مثال، وقتی فردی دارویی مصرف میکند، مواد زائد شیمیایی که از مصرف این دارو در بدن بوجود میآیند، عمدتاً توسط کلیهها از بدن خارج میشوند.
۳- کلیهها هورمون میسازند.
کلیههای سالم پیک (پیغام بر)های شیمیایی مهمی بنام هورمونها را نیز میسازند. این هورمونها در جریان خون گردش کرده و بعضی از عملکردهای بدن مانند: فشار خون، ساخت گویچههای قرمز و برداشت کلسیم از رودهها را تنظیم میکنند.
کُلیه یکی از اندامهای درونی بدن انسان و برخی دیگر از جانداران است. کار کلیه تصفیه خون از مواد زائد و دفع متابولیتهای بدن میباشد جالب است بدانید انسان میتواند با ۲۰% کلیه هایش زندگی نسبتاً سالمی داشته باشد.
آناتومی کلیه
کلیهها یک جفت عضو لوبیایی شکل و قهوهای رنگ میباشند که در طرفین ستون فقرات و در موازات اصلی مهره ۱ تا ۳ کمری قرار دارند. کلیه راست اندکی پایینتر از کلیه چپ قرار دارد. کلیهها در انسان بر روی جدار خلفی شکم و بیرون از حفره صفاق قرار دارند. وزن هر کلیه در بالغین ۱۵۰ گرم میباشد و اندازه آن تقریباً با مشت بسته برابر است. حالب، ادرار نهایی را به مثانه میبرد تا ذخیره شده و سپس دفع گردد. کلیه از کپسولی پوشیده شده است تا از آن، محافظت شود.
وظایف کلیه
یکی از اصلیترین وظایف کلیه بیرون راندن مواد زائد تولید شده بر اثر متابولیسم یا خورده شده، میباشد. کنترل حجم و ترکیبات مایعاتبدن نیز از کارکردهای کلیه میباشد. قسمت عمده حفظ تعادل بین میزان دریافت و میزان دفع در مورد آب و تقریباً تمام الکترولیتهای بدن بر عهده کلیهها میباشد.
کلیهها مهمترین وظیفه خود را با تصفیه پلاسما و برداشت مواد از فیلتر، بسته به نیازهای بدن انجام میدهند. کلیههای با دفع مواد ناخواسته به توسط ادرار بدن را تمیز کرده و مواد مورد نیاز را به خون بازمیگردانند. دفع محصولات زائد متابولیسم که در بدن نیاز نیستند، عمدتاً بر عهده کلیهها میباشد. اوره، کراتینین، اسیداوریک، محصولات نهایی تجزیه هموگلوبین و متابولیتهای هورمونهای مختلف از این دسته میباشند.
چگونگی انجام کار کلیهها
۱- خون از طریق سرخرگ از قلب به کلیه وارد میشود.
۲- خون با گذشتن از میلیونها صافی کوچک (گلومرولها)، تمیز میشود.
۳- مواد دفعی از طریق میزنای (حالب) عبور کرده و به عنوان ادرار در مثانه جمع میگردد.
۴- خون تصفیه شده از طریق سیاهرگها به جریان خون بر میگردد.
۵- هنگامی که مثانه پر از ادرار میشود از طریق پیشابراه (میزراه) ادرار از بدن خارج میشود.
کلیهها هر ۲۴ ساعت جمعاً حدود ۲۰۰ لیتر از مایعات بدن را تصفیه و به جریان خون بازمیگردانند. حدود ۲ لیتر مایع به صورت ادرار از بدن دفع میشود در حالی که باقیمانده یعنی حدود ۹۸ لیتر به بدن بازمیگردد. ادرار دفع شده تقریباً ظرف مدت ۱ تا ۸ ساعت در مثانه ذخیره شده است.
بهداشت کلیه
سالانه افراد بی شماری در سراسر جهان به بیماری حاد کلیه مبتلا میشوند. اما هنوز اکثر مردم چیزی دربارهٔ این بیماری - که تا زمانی که خیلی پیشرفته میشود و خودش را نشان میدهد - نمیدانند. همانند بیماری قلبی، بیماری کلیوی نیز یکی از مشکلات خاموشی سلامتی است که هیچ علائم یا نشانهای در مراحل اولیه از خود بروز نمیدهد. نارسایی کلیوی تا حدودی خفته است زیرا فردی که دچار اوره یا فشار خود بالا است امکان ابتلا به بیماری کلیوی را دارد، شاید به ظاهر مشکلی در کار نباشد اما اگر در تغذیه یا روند درمان کمکاری شود امکان ابتلا به نارسایی کلیوی شدت مییابد. از هر ۱۰ نفر یک نفر در معرض ابتلا به بیماریهای کلیوی قرار دارد که بهداشت جهانی میگوید بین ۵ تا ۱۰ برابر این آمار، بیماری خفته کلیه وجود دارد.
نمود بیماری
در واقع بیماری زمانی نمود پیدا میکند که عملکرد کلیه کاهش پیدا میکند یا متوقف شود. به همین دلیل است که پزشکان سعی دارند با آگاه کردن مردم دربارهٔ این بیماری و روند آن شانس خود را برای جلوگیری از عدم عملکرد کلیه و نهایتاً مرگ افراد افزایش دهند. کلیههای سالم با تولید ادرار، خون بدن را از فضولات و مواد سمی پاک میکنند. آنها میزان «فلوید» بدن را تنظیم میکنند و احتیاج به موادغذایی مثل سدیم، کلسیم، پتاسیم و فسفر دارند. علاوه بر این کلیههای بدن هورمونهایی ترشح میکنند که باعث تنظیم فشارخون، ساخت سلولهای خونی قرمز رنگ و مستحکم شدن استخوانها میشود. اکثر کلیهها عملکرد خوب و درستی دارند، اما گاهی اوقات کلیهها توانایی خود را در خارج کردن «فضولات و فلویدها» از دست میدهد که باعث میشود میزان این مواد خطرناک در بدن افزایش پیدا کند. چنانچه این موضوع معالجه نشود، ساخت مواد سمی، فلوید اضافی و میزان مواد معدنی خطرناک در بدن باعث مرگ میشود.
انواع بیماریها
۱) بیماری کلیوی حاد یا نارسایی حاد کلیه: وقتی که ناگهان کار کلیهها متوقف میشود.
۲) بیماری کلیوی مزمن (کهنه) یا نارسایی مزمن کلیه: در این نوع رشد این پروسه و روند بیماری در طی چند ماه یا حتی چند سال طول میکشد و چنانچه درمان نشود، میتواند باعث از کار افتادن یک کلیه یا هر دوی آنها شود. نشانهها و علائم هر نوع بیماری بستگی به شدت آن دارد. بیماری نوع اول اغلب پس از یک عمل جراحی پیچیده یا یک ضربه یا آسیب جدی رخ میدهد که علائم آن مثل جمع شدن فلوید، خونریزی داخلی، سرگیجه و حالت کما به طور یک دفعه و ناگهانی خودشان را بروز میدهند که خوشبختانه در بسیاری از بیماران با درمان مناسب کلیهها به وضعیت طبیعی یا نزدیک به آن بازمیگردند. بیماران مبتلا به بیماری کلیوی مزمن، معمولاً با کاهش دائمی عملکرد کلیهها مواجه میشوند که بیماری فشار خون و دیابت از رایجترین دلایل آن است. درحقیقت بیش از ۴۰ درصد بیمارانی که به بیماری دیابت نوع یک مبتلا هستند، دچار بیماری کلیه مزمن نیز خواهند شد. چنانچه بیماری دیابت کنترل شود، احتمال ناراحتی کلیه کاهش پیدا میکند.
نحوه درمان بیماران کلیوی
نحوه درمان این بیماران بستگی به درجه بیماری و میزان پیش رفتگی آن دارد و در مراحل اولیه با تجویز داروهایی خاص قابل درمان است، اما در مراحل حادتر و انتهایی این بیماران به «دیالیز» منظم یا حتی پیوند کلیه نیاز دارند. در دیالیز از دستگاهی استفاده میشود که محصولات اضافی و فضولات و فلویدهای اضافه را از خون بدن خارج میکند و آن را تصفیه میکند. دو نوع دیالیز برای این بیماران وجود دارد، در نوع اول آن که HD نامیده میشود، بیمار هفتهای سه مرتبه یا بیشتر باید به مرکز دیالیز برود و تا اتمام درمان به ماشین مربوط به دیالیز وصل باشد. اما نوع دوم آن که PD نامیده میشود، معمولاً هر روز انجام میشود که در این روش با استفاده از لولهای که هنگام پیوند کلیه در قسمت نیم تنه بالای بیمار قرار دادهاند فضولات و مواد سمی از داخل کلیه انسان خارج میشود.
نگه داری از کلیه
۱) فشار خون خود را همیشه کمتر از ۱۲۰ روی ۸۰ نگه دارید. ۱۲۰/۸۰
۲) چنانچه به بیماری دیابت مبتلا هستید، حتماً تحت نظر پزشک باشید و سعی کنید آن را کنترل کنید.
۳) رژیم غذایی مناسب و مغذی داشته باشید و حداقل روزانه ۵ وعده از میوه جات و سبزیجات استفاده کنید.
۴) مراقب کلسترول خون خود باشید.
۵) سیگار نکشید.
۶) روزانه بیش از ۲/۴۰۰ میلیگرم سدیم (نمک) مصرف نکنید، یعنی تقریباً معادل یک قاشق چایخوری.
۷) حتماً روزانه زمانی را به ورزش اختصاص دهید.
۸) حتماً سالی یک بار برای معاینه کلیههای خود نزد پزشک بروید.
۹) همه آزمایشهای مربوط به کلیه را که پزشک شما لازم و ضروری میداند، انجام دهید.
۱۰) چنانچه دچار عفونتهای کلیوی یا مثانه شدید نزد پزشک بروید که از علایم آن ادرار همراه درد یا سوزش، کدر و قرمز رنگ شدن رنگ ادرار، تب و لرز شدید، کمر درد یا درد در دو طرف دندههای بدن است.
۱۱) تا میتوانید آب بنوشید. روزی ۶ تا ۸ لیوان
۱۲) از مصرف خودسرانه داروها بپرهیزید؛ زیرا اغلب مواد دارویی از کلیه جذب میشوند (مواد نیروزایی که افراد بدنساز استفاده میکنند به شدت به کلیه و به اندامهای دیگر آسیب جدی در صورت مصرف مکرر وارد میکند)
سه وظیفه اصلی کلیهها
۱- کلیهها آب بدن را تنظیم میکنند: برای اینکه بدن شما بدرستی و به نحو مطلوب فعالیت کند لازم است که دارای حجم مناسب آب باشد. یکی از مهمترین وظایف کلیهها برداشت آب اضافی یا حفظ آب بدن در موارد ضرورت میباشد.
۲-کلیهها مواد زائد را برداشت میکنند
بسیاری از مواد در خون و مایعات بدن باید در اندازه مناسب وجود داشته باشند تا بدن به درستی عملکرد داشته باشد. برای مثال: سدیم و پتاسیم مواد معدنی هستند که از مواد غذایی بدست میآیند. این مواد معدنی برای سلامتی لازم هستند اما باید در حد معینی نگهداشته شوند. زمانیکه کلیهها بدرستی فعالیت کنند، مواد زائد از بدن داخل ادرار ترشح میشوند همچنین کلیهها در تنظیم سایر مواد معدنی در بدن مانند: کلسیم و فسفر که برای تشکلی استخوان لازمند، کمک میکنند مواد زائد مانند: اوره و کراتی نیز باید از بدن خارج شوند. اوره و سایر مواد زائد زمانی که بدن پروتئینها مانند: گوشت را تجزیه میکند، تشکیل میشوند. کراتی نین یک محصول زائد عضلات است. اگر فعالیت کلیهها کاسته شود، اوره و کراتی نیز در خون افزایش مییابند بسیاری از محصولات زائد اگر از مایعات بدن جدا نشوند برای بدن سمی هستند برای مثال، وقتی فردی دارویی مصرف میکند، مواد زائد شیمیایی که از مصرف این دارو در بدن بوجود میآیند، عمدتاً توسط کلیهها از بدن خارج میشوند.
۳- کلیهها هورمون میسازند.
کلیههای سالم پیک (پیغام بر)های شیمیایی مهمی بنام هورمونها را نیز میسازند. این هورمونها در جریان خون گردش کرده و بعضی از عملکردهای بدن مانند: فشار خون، ساخت گویچههای قرمز و برداشت کلسیم از رودهها را تنظیم میکنند.
سنگ کلیه
سنگ کلیه در کنار درد زایمان و دندان درد یکی از شاه دردهای علم پزشکی است.
درباره سنگ کلیه و پیشگیری از آن
از مشخصات درد سنگ کلیه این است که ناگهانی بوده با تهوع و استفراغ همراه است و حالت موجی دارد یعنی درد اصطلاحا میگیرد و ول میکند. بیمار بهشدت بیقرار میشود و بهدنبال راهی برای کاهش درد میگردد.
به چه دلیلی سنگ کلیه ایجاد میشود؟
دلایل مختلفی وجود دارد. در برخی موارد علت ایجاد سنگ نامعلوم است. اما یک علت ایجاد آن ارث است. در کسانی که پدر یا مادرشان کلیه سنگساز داشتهاند احتمال بروز سنگ بالاتر است. در کلیه این افراد کلسیم بیشتری دفع میشود یا اینکه موادی به نام مهارکننده در ادرار این افراد وجود ندارد که میتواند باعث ایجاد سنگ شود.
برخی بیماریهای ارثی خاص هم میتواند باعث تسریع سنگسازی شود. بیماریهای مادرزادی و انسداد در سیستم کلیوی و مجاری ادرار هم میتواند باعث تشکیل سنگ شود چون ادرار در ناحیه انسداد جمع وته نشین شده و دفع نمیشود.
همین تهنشینشدن میتواند باعث تسریع سنگسازی شود. علت دیگر شغل است. در کشورهای صنعتی افرادی که پشت میزنشین هستند و شغلشان با تحرک کمی همراه است بیشتر در معرض سنگ کلیه هستند.
رژیم و عادات غذایی هم در ایجاد سنگ کلیه نقش دارد. برخی از افراد پروتئین زیادی مصرف میکنند. منظور مصرف زیاد از حد موادی مثل گوشت قرمز، لبنیات، خامه و کلهپاچه است. در عین حال مصرف زیاد نمک هم مزید بر علت میشود. پروتئین و قند و نمک زیاد در کنار مصرف کم آب باعث تسریع سنگسازی میشود.
یکی دیگر از علتهای تشکیل سنگ وجود عفونتهای ادراری مکرر است. وجود برخی از باکتریهای عفونتزا میتواند باعث تشدید سنگسازی شود.
اگر کسی سنگ کلیه داشته باشد الزاماً درد هم دارد؟
نه، ممکن است سنگ در کلیه یا سایر بخشهای سیستم ادراری بیمار گیر کرده باشد و کلیه را از کار انداخته یا به آن صدمه رسانده باشد و کوچکترین علامتی هم نداشته باشد.
از طرفی امکان دارد سنگریزه کوچکی از جای خود حرکت کرده و شدیدترین دردها را در پهلوی بیمار ایجاد کند یا اینکه ممکن است فردی بهطور اتفاقی آزمایش بدهد یا سونوگرافی انجام دهد و متوجه سنگ بزرگ شاخ گوزنی در کلیه خود بشود بدون اینکه کوچکترین علامتی داشته باشد.
یکی از نمونههای سنگ، تشکیل سنگ در مثانه است که میتواند باعث احتباس و قطع ناگهانی ادرار شود. این حالت هم بدون علامت قبلی و بهطور ناگهانی اتفاق میافتد.
وضعیت آب و هوا در تشکیل سنگ کلیه نقش دارد؟
بله، مناطق جغرافیایی هم در تشکیل سنگ نقش دارد. سنگ کلیه در ساکنین مناطق گرم و مرطوب بیشتر تشکیل میشود مثلاً در شمال ایران.
با توجه به اینکه ممکن است سنگ کلیه اصلاً علامت نداشته باشد بیمار از کجا باید متوجه چنین مشکلی شود؟
اگر بیمار دردی مشابه آنچه گفتیم داشته باشد احتمال اینکه سنگ کلیه داشته باشد زیاد است. اما جدا از این توصیه میکنیم هر فردی حتی اگر هیچگونه علامت و مشکل کلیوی نداشته باشد باید دو بار در سال از نظر وضعیت کلیه و مجاری ادرار معاینه و آزمایش شود. انجام یک سونوگرافی و آزمایش ادرار ساده در بسیاری از مواقع باعث تشخیص سریع بیماری میشود.
سنگهای با قطر کمتر از ۴ میلیمتر در ۹۰ درصد موارد اصلا نیازی به درمان ندارد و خودبهخود دفع میشود. با مصرف مایعات، تحرک و فعالیت بدنی و یکسری از داروها سنگ دفع میشود و چون کوچک هستند هنگام دفع، درد خاصی ایجاد نمیکند. سنگهای بین ۶-۴ میلیمتر تا ۷۰ درصد خودبهخود دفع میشود.
در نتیجه اگر سنگ تشخیص داده شود و اندازهاش کمتر از ۶ میلیمتر باشد ۴هفته زمان درنظر میگیریم تا دفع شود. در این مدت بیمار مایعات فراوان همراه با دارو مصرف کرده و فعالیت بدنیاش را افزایش میدهد تا سنگ دفع شود. اما اگر سنگ بالای ۶ میلیمتر بود باید درمان دیگری را در نظر بگیریم.
در درجه اول اگر علت زمینهای مانند انسداد یا عفونت ادراری وجود داشته باشد سعی میکنیم آن را برطرف نماییم. سپس در مرحله درمان سنگ اگر اندازه سنگ کلیه بین ۶تا۱۵ میلی متر باشد با سنگشکنی برون اندامی در عرض ۳جلسه خرد میشود.
بیمار بهصورت سرپایی و بدون گرفتن بیهوشی و بدون بستری شدن، زیر دستگاه سنگ شکن میخوابد و امواج اولتراسونیک که روی سنگ متمرکز شده آنرا خرد میکند.
بسیاری از بیماران از روشهای جراحی برای خارج کردن سنگ وحشت دارند. واقعاً چند درصد از بیماران مبتلا به سنگ کلیه باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند؟ امروزه خوشبختانه بیشتر از ۹۵ درصد از سنگهای سیستم ادراری نیاز به جراحی باز ندارد. درگذشته برای خارج کردن این سنگها از جراحی باز با برشهای یک وجبی در شکم یا پهلوی بیمار استفاده میکردند. در نتیجه همین شکاف جراحی باعث زمین گیر شدن بیمار و درد بیشتر میشد و جای ۱۵-۱۰ بخیه روی شکم بیمار اصلاً وضعیت جالبی نداشت ولی خوشبختانه در حال حاضر ما روشهایی کاملاً محافظهکارانه برای درمان سنگهای کلیه در اختیار داریم که درد و ناراحتی بیمار در آنها بسیار بسیار اندک بوده و قابل مقایسه با روشهای قدیمی جراحی باز نیست.
نمکزدن زیاد به غذا باعث رسوب املاح و تشدید سنگسازی میشود. توصیه بعدی تعدیل رژیم غذاییاست. در گذشته به افرادی که کلیه سنگساز داشتند میگفتند گوشت نخور، نمک نخور، لبنیات نخور، شکلات نخور، تخم مرغ نخور، نوشابه نخور و . . . خوب بیمار میگفت پس چی بخورم؟!
شما فرض کنید یک بیمار جوان که کلیهاش سنگساز است نمیتواند چنین رژیم غذایی وحشتناکی را اجرا کند. امروزه توصیه ما تعدیل رژیم غذاییاست. ما نمیگوییم هیچچیز نخور، بلکه میگوییم همه چیز بخور ولی در حد اعتدال. مثلاً گوشت و لبنیات یک وعده در روز مصرف شود.
البته تمام اینها به شرطی است که بیمار مایعات فراوان مصرف کند. مصرف مایعات اصلیترین کلید سلامت کلیهها است.
برای تامین سلامت کلیهها، یک فرد عادی و سالم باید چقدر در طول روز آب بخورد؟
افراد عادی که کلیههای سالمی دارند، در ۲۴ ساعت باید دست کم ۲ لیتر آب مصرف کنند. به عبارت سادهتر باید هر سه ساعت یک لیوان آب مصرف شود. این مقدار در ماههای گرم سال افزایش مییابد و باید حدود ۳ لیتر در روز باشد. افرادی که کلیه سنگساز دارند باید بیشتر از افراد عادی مایعات، مصرف کنند.
بهترین مایعات آب آشامیدنی سالم و تصفیه شده است. در کنار آب، چای کمرنگ و ماءالشعیر هم مایعات مفیدی هستند ولی هرگز جای آب را نمیگیرند.
در ماههای سرد سال بسیاری از مردم از نوشیدن آب به مقدار کافی غافل میشوند. چطور متوجه شویم که مقدار آبی که مصرف کردهایم کافی بوده یا نه؟
مهمترین معیار، رنگ ادرار است. اگر مایعات به حد کافی مصرف شده باشد ادرار باید صاف، به رنگ زرد روشن و شفاف باشد. ادرار نباید غلیظ و پررنگ باشد. اگر ادرار غلیظ و رنگ آن تیره باشد بدین معناست که فرد مایعات کافی مصرف نکرده است.
رنگ ادرار غلیظ و پررنگ به مدت طولانی میتواند به کلیه صدمه زده و زمینه را برای عفونتهای ادراری یا تشکیل سنگ فراهم کند.
سنگ کلیه در کنار درد زایمان و دندان درد یکی از شاه دردهای علم پزشکی است.
درباره سنگ کلیه و پیشگیری از آن
از مشخصات درد سنگ کلیه این است که ناگهانی بوده با تهوع و استفراغ همراه است و حالت موجی دارد یعنی درد اصطلاحا میگیرد و ول میکند. بیمار بهشدت بیقرار میشود و بهدنبال راهی برای کاهش درد میگردد.
به چه دلیلی سنگ کلیه ایجاد میشود؟
دلایل مختلفی وجود دارد. در برخی موارد علت ایجاد سنگ نامعلوم است. اما یک علت ایجاد آن ارث است. در کسانی که پدر یا مادرشان کلیه سنگساز داشتهاند احتمال بروز سنگ بالاتر است. در کلیه این افراد کلسیم بیشتری دفع میشود یا اینکه موادی به نام مهارکننده در ادرار این افراد وجود ندارد که میتواند باعث ایجاد سنگ شود.
برخی بیماریهای ارثی خاص هم میتواند باعث تسریع سنگسازی شود. بیماریهای مادرزادی و انسداد در سیستم کلیوی و مجاری ادرار هم میتواند باعث تشکیل سنگ شود چون ادرار در ناحیه انسداد جمع وته نشین شده و دفع نمیشود.
همین تهنشینشدن میتواند باعث تسریع سنگسازی شود. علت دیگر شغل است. در کشورهای صنعتی افرادی که پشت میزنشین هستند و شغلشان با تحرک کمی همراه است بیشتر در معرض سنگ کلیه هستند.
رژیم و عادات غذایی هم در ایجاد سنگ کلیه نقش دارد. برخی از افراد پروتئین زیادی مصرف میکنند. منظور مصرف زیاد از حد موادی مثل گوشت قرمز، لبنیات، خامه و کلهپاچه است. در عین حال مصرف زیاد نمک هم مزید بر علت میشود. پروتئین و قند و نمک زیاد در کنار مصرف کم آب باعث تسریع سنگسازی میشود.
یکی دیگر از علتهای تشکیل سنگ وجود عفونتهای ادراری مکرر است. وجود برخی از باکتریهای عفونتزا میتواند باعث تشدید سنگسازی شود.
اگر کسی سنگ کلیه داشته باشد الزاماً درد هم دارد؟
نه، ممکن است سنگ در کلیه یا سایر بخشهای سیستم ادراری بیمار گیر کرده باشد و کلیه را از کار انداخته یا به آن صدمه رسانده باشد و کوچکترین علامتی هم نداشته باشد.
از طرفی امکان دارد سنگریزه کوچکی از جای خود حرکت کرده و شدیدترین دردها را در پهلوی بیمار ایجاد کند یا اینکه ممکن است فردی بهطور اتفاقی آزمایش بدهد یا سونوگرافی انجام دهد و متوجه سنگ بزرگ شاخ گوزنی در کلیه خود بشود بدون اینکه کوچکترین علامتی داشته باشد.
یکی از نمونههای سنگ، تشکیل سنگ در مثانه است که میتواند باعث احتباس و قطع ناگهانی ادرار شود. این حالت هم بدون علامت قبلی و بهطور ناگهانی اتفاق میافتد.
وضعیت آب و هوا در تشکیل سنگ کلیه نقش دارد؟
بله، مناطق جغرافیایی هم در تشکیل سنگ نقش دارد. سنگ کلیه در ساکنین مناطق گرم و مرطوب بیشتر تشکیل میشود مثلاً در شمال ایران.
با توجه به اینکه ممکن است سنگ کلیه اصلاً علامت نداشته باشد بیمار از کجا باید متوجه چنین مشکلی شود؟
اگر بیمار دردی مشابه آنچه گفتیم داشته باشد احتمال اینکه سنگ کلیه داشته باشد زیاد است. اما جدا از این توصیه میکنیم هر فردی حتی اگر هیچگونه علامت و مشکل کلیوی نداشته باشد باید دو بار در سال از نظر وضعیت کلیه و مجاری ادرار معاینه و آزمایش شود. انجام یک سونوگرافی و آزمایش ادرار ساده در بسیاری از مواقع باعث تشخیص سریع بیماری میشود.
سنگهای با قطر کمتر از ۴ میلیمتر در ۹۰ درصد موارد اصلا نیازی به درمان ندارد و خودبهخود دفع میشود. با مصرف مایعات، تحرک و فعالیت بدنی و یکسری از داروها سنگ دفع میشود و چون کوچک هستند هنگام دفع، درد خاصی ایجاد نمیکند. سنگهای بین ۶-۴ میلیمتر تا ۷۰ درصد خودبهخود دفع میشود.
در نتیجه اگر سنگ تشخیص داده شود و اندازهاش کمتر از ۶ میلیمتر باشد ۴هفته زمان درنظر میگیریم تا دفع شود. در این مدت بیمار مایعات فراوان همراه با دارو مصرف کرده و فعالیت بدنیاش را افزایش میدهد تا سنگ دفع شود. اما اگر سنگ بالای ۶ میلیمتر بود باید درمان دیگری را در نظر بگیریم.
در درجه اول اگر علت زمینهای مانند انسداد یا عفونت ادراری وجود داشته باشد سعی میکنیم آن را برطرف نماییم. سپس در مرحله درمان سنگ اگر اندازه سنگ کلیه بین ۶تا۱۵ میلی متر باشد با سنگشکنی برون اندامی در عرض ۳جلسه خرد میشود.
بیمار بهصورت سرپایی و بدون گرفتن بیهوشی و بدون بستری شدن، زیر دستگاه سنگ شکن میخوابد و امواج اولتراسونیک که روی سنگ متمرکز شده آنرا خرد میکند.
بسیاری از بیماران از روشهای جراحی برای خارج کردن سنگ وحشت دارند. واقعاً چند درصد از بیماران مبتلا به سنگ کلیه باید تحت عمل جراحی قرار بگیرند؟ امروزه خوشبختانه بیشتر از ۹۵ درصد از سنگهای سیستم ادراری نیاز به جراحی باز ندارد. درگذشته برای خارج کردن این سنگها از جراحی باز با برشهای یک وجبی در شکم یا پهلوی بیمار استفاده میکردند. در نتیجه همین شکاف جراحی باعث زمین گیر شدن بیمار و درد بیشتر میشد و جای ۱۵-۱۰ بخیه روی شکم بیمار اصلاً وضعیت جالبی نداشت ولی خوشبختانه در حال حاضر ما روشهایی کاملاً محافظهکارانه برای درمان سنگهای کلیه در اختیار داریم که درد و ناراحتی بیمار در آنها بسیار بسیار اندک بوده و قابل مقایسه با روشهای قدیمی جراحی باز نیست.
نمکزدن زیاد به غذا باعث رسوب املاح و تشدید سنگسازی میشود. توصیه بعدی تعدیل رژیم غذاییاست. در گذشته به افرادی که کلیه سنگساز داشتند میگفتند گوشت نخور، نمک نخور، لبنیات نخور، شکلات نخور، تخم مرغ نخور، نوشابه نخور و . . . خوب بیمار میگفت پس چی بخورم؟!
شما فرض کنید یک بیمار جوان که کلیهاش سنگساز است نمیتواند چنین رژیم غذایی وحشتناکی را اجرا کند. امروزه توصیه ما تعدیل رژیم غذاییاست. ما نمیگوییم هیچچیز نخور، بلکه میگوییم همه چیز بخور ولی در حد اعتدال. مثلاً گوشت و لبنیات یک وعده در روز مصرف شود.
البته تمام اینها به شرطی است که بیمار مایعات فراوان مصرف کند. مصرف مایعات اصلیترین کلید سلامت کلیهها است.
برای تامین سلامت کلیهها، یک فرد عادی و سالم باید چقدر در طول روز آب بخورد؟
افراد عادی که کلیههای سالمی دارند، در ۲۴ ساعت باید دست کم ۲ لیتر آب مصرف کنند. به عبارت سادهتر باید هر سه ساعت یک لیوان آب مصرف شود. این مقدار در ماههای گرم سال افزایش مییابد و باید حدود ۳ لیتر در روز باشد. افرادی که کلیه سنگساز دارند باید بیشتر از افراد عادی مایعات، مصرف کنند.
بهترین مایعات آب آشامیدنی سالم و تصفیه شده است. در کنار آب، چای کمرنگ و ماءالشعیر هم مایعات مفیدی هستند ولی هرگز جای آب را نمیگیرند.
در ماههای سرد سال بسیاری از مردم از نوشیدن آب به مقدار کافی غافل میشوند. چطور متوجه شویم که مقدار آبی که مصرف کردهایم کافی بوده یا نه؟
مهمترین معیار، رنگ ادرار است. اگر مایعات به حد کافی مصرف شده باشد ادرار باید صاف، به رنگ زرد روشن و شفاف باشد. ادرار نباید غلیظ و پررنگ باشد. اگر ادرار غلیظ و رنگ آن تیره باشد بدین معناست که فرد مایعات کافی مصرف نکرده است.
رنگ ادرار غلیظ و پررنگ به مدت طولانی میتواند به کلیه صدمه زده و زمینه را برای عفونتهای ادراری یا تشکیل سنگ فراهم کند.
